Wat gebeurt er met ons alcoholgebruik als de kroegen sluiten en evenementen niet doorgaan? Tot voor kort leek dat een volstrekt irreële vraag, maar sinds de coronacrisis houdt deze vraag ons bij het Trimbos-instituut erg bezig.

Vrijwel iedere druppel alcohol die Nederlanders drinken wordt nu thuis gedronken. Daarnaast nemen stress, verveling, onzekerheid en eenzaamheid toe. De coronacrisis roept tal van nieuwe vragen op. Wat betekent deze situatie voor mensen met een verslavingsprobleem of -verleden? Wat zijn de gevolgen voor gezinnen die onder hoogspanning staan? Welke online hulp kunnen we bieden voor mensen die zich zorgen maken over hun eigen alcoholgebruik of dat van een ander? Wat doet alcoholgebruik met je weerstand? En zijn er maatregelen nodig om alcoholgebruik te ontmoedigen?

Whiskypiek

Door het tijdelijk sluiten van alle eet- en drinkgelegenheden en het wegvallen van het uitgaansleven verandert de drinkomgeving voor veel mensen ineens enorm. Het is nog lastig vast te stellen wat dat precies doet met het alcoholgebruik in Nederland. De beperkte cijfers die er zijn zeggen nu nog weinig. In deze crisis is de ene week immers de andere niet. Uit cijfers van de Koninklijke Vereniging Nederlandse Wijnhandelaren (KVNW) over alcoholverkoop in de Nederlandse supermarkten blijkt dat daar afgelopen weken meer alcohol verkocht werd dan gebruikelijk. Maar halen mensen nu een doos wijn in plaats van een fles omdat ze voorlopig de supermarkt willen mijden, of omdat ze meer drinken?

Ron Andes van de Slijtersunie vertelde ons dat zijn slijters aanvankelijk ook een flinke piek zagen van whiskyverkoop toen de Schotse grens dreigde te sluiten. Deze piek bleek echter maar tijdelijk. Er zijn dus verschillende mogelijke verklaringen voor de fluctuatie in de verkoop van alcohol.

Gelegenheidsdrinkers

Een eerste inzicht wordt geboden door een Brits consumentenonderzoek. Dat liet zien dat 42% nu minder drinkt, terwijl 14% meer drinkt dan gebruikelijk (CGA, 2020). Natuurlijk hebben de Britten een eigen drinkcultuur, dus moeten we voorzichtig zijn om hier conclusies aan te verbinden over Nederland. Toch is het op basis van de wetenschappelijke kennis die beschikbaar is aannemelijk dat een dergelijk patroon ook in Nederland te zien zal zijn. De meeste mensen zijn namelijk gelegenheidsdrinkers. Ze drinken omdat het past bij de sociale situatie en omdat drinken een gewoonte is. Wanneer er minder gelegenheid is drinken ze ook minder. En zelfs al verplaatst de vrijdagmiddagborrel zich van de kroeg naar Zoom of Skype, dan is er niemand die de glazen weer bijvult of het volgende rondje haalt. Onze inschatting is dan ook vooralsnog dat er in Nederland in deze periode minder gedronken zal worden.

Stressdrinken

Tot zo ver het optimistische deel van mijn verhaal, want er zijn ook zorgen. Die betreffen vooral de groep die juist meer gaat drinken. In een periode van onzekerheid, stress, eenzaamheid of verveling drinken sommige mensen (veel) meer of slagen er niet in sober te blijven. Dit komt omdat stress, angst en onzekerheid triggers kunnen zijn om te gaan drinken. Dat is vaker het geval bij specifieke groepen zoals personen met psychische aandoeningen, met stressvolle beroepen en mensen die in herstel zijn van een stoornis in het alcoholgebruik. Daarbij gaat het niet alleen over het alcoholgebruik tijdens deze crisis, maar ook daarna. Zo bleek bijvoorbeeld in de jaren na de SARS-uitbraak dat er onder ziekenhuispersoneel een toename was van symptomen die wijzen op problemen met alcoholgebruik. Aandacht voor diegenen die nu veel (traumatische) stress ervaren is dus ook komende jaren belangrijk.

Huiselijke spanningen

Afgelopen week was er veel aandacht in het nieuws voor huiselijk geweld, maar de rol van alcohol werd daarbij vrijwel niet genoemd. Nu het alcoholgebruik zich naar de thuissituatie verschuift is dat wel degelijk iets om rekening mee te houden. Alcohol kan bij mensen die al aanleg hebben voor impulsief of agressief gedrag het risico vergroten op (huiselijk) geweld. De toename van alcoholconsumptie in de thuissituatie, in combinatie met toegenomen huiselijke spanningen, kan tot gevolg hebben dat meer kinderen en partners worden geconfronteerd met een ouder of partner die onder invloed van alcohol agressief wordt.

Online zelfhulp

Gelukkig is er de afgelopen jaren hard gewerkt aan online zelfhulp (eHealth) en telefonische ondersteuning voor mensen die zich zorgen maken over hun eigen alcoholgebruik of dat van een ander. Een overzicht van het zelfhulpaanbod is nu bruikbaarder dan ooit.

Het Trimbos-instituut gaat ook in op de interactie tussen alcoholgebruik en het coronavirus. Er is een duidelijke link tussen alcoholgebruik (zowel bij overmatig drinken als bij binge-drinken) en een verminderde weerstand. Wie veel drinkt, heeft daardoor vermoedelijk meer kans op een ernstiger ziekteverloop bij besmetting met het coronavirus.

Alcoholverkoop verbieden?

Genoemde zorgen roepen de vraag op of er aanvullende maatregelen nodig zijn om alcoholgebruik te beperken. Groenland besloot deze week om in de hoofdstad Nuuk alcoholverkoop compleet te verbieden, vanwege het toegenomen huiselijk geweld.

Ook verschillende regionale overheden in Australië, Frankrijk en Canada namen maatregelen om de verkoop te beperken. Vooralsnog lijkt dat in Nederland niet nodig, maar we mogen wel kritisch kijken naar de fikse kortingen op drank waarmee nog dagelijks wordt geadverteerd. Kwetsbare mensen kunnen in deze tijd door alcohol nog kwetsbaarder worden. Het zou mooi zijn als er geen maatregelen nodig zijn om hen te beschermen.

Dit artikel is gekopieerd van het trimbosinstituut.